Artykuły eksperckie

Rozważasz propozycję przystąpienia do programu ESOP? To może być Twoja droga do realnego udziału w sukcesie startupu, ale diabeł tkwi w szczegółach umowy. Ten artykuł jest Twoją mapą drogową po świecie opcji na udziały w startupie – pokażę Ci, jak odróżnić rynkowy standard od pułapek, co i jak negocjować oraz jak nie stracić na podatkach.

Czym jest program ESOP i dlaczego jest coraz popularniejszy w startupach?

Program opcyjny dla pracowników (Employee Stock Option Plan) to coś więcej niż tylko benefit. To fundament nowej kultury startupowej, który ma na celu zrównanie interesów założycieli i kluczowych członków zespołu.

Przyznając Ci prawo do objęcia udziałów w przyszłości, firma nie tylko motywuje Cię do długofalowego zaangażowania, ale również daje Ci szansę na znaczący zysk, gdy wartość startupu wzrośnie.

To dla founderów (i ich inwestorów) strategiczne narzędzie do przyciągania i zatrzymywania w spółce największych talentów, najczęściej gdy budżet nie pozwala jeszcze na zatrudnienie i utrzymanie pracowników/współpracowników na umowach B2B na rynkowych warunkach.

Sprawdź również: Program motywacyjny dla zarządu i kadry managerskiej. Jak dobrze zaprojektować ESOP?

Kluczowe pojęcia, które musisz zrozumieć, zanim podpiszesz umowę przystąpienia do programu ESOP

Zanim zaczniesz analizować procenty i potencjalne zyski, musisz płynnie poruszać się w specyficznej terminologii. Od zrozumienia tych kilku pojęć zależy realna wartość Twojego pakietu.

Vesting i cliff – czyli kiedy opcje na udziały tak naprawdę staną się Twoje?

Vesting to proces, w którym stopniowo nabywasz prawo do opcji na udziały. Standardem rynkowym jest czteroletni okres nabywania uprawnień. Niemal zawsze towarzyszy mu tzw. cliff, czyli roczny próg, po którego przekroczeniu ,,uwalniają się” kolejne transze opcji, zazwyczaj 25% całości. Jeżeli opuścisz firmę przed upływem tego roku, odchodzisz z niczym.

Po cliffie pozostałe opcje nabywasz najczęściej w równych, miesięcznych ratach przez kolejne trzy lata.

Good leaver i bad leaver – czyli co się stanie z Twoimi opcjami na udziały, gdy odejdziesz ze startupu?

To jeden z najbardziej krytycznych i często niedocenianych zapisów umowy. Klauzule te definiują, w jakich okolicznościach i na jakich warunkach zachowujesz swoje opcje po zakończeniu współpracy. Status ,,good leaver” (np. odejście za porozumieniem stron w pełnej zgodzie) zazwyczaj pozwala zatrzymać nabyte już udziały. Jednak szeroka i nieprecyzyjna definicja ,,bad leaver” (np. ogólnikowe ,,działanie na szkodę spółki”) może pozbawić Cię wszystkiego, nawet jeśli to Ty złożysz wypowiedzenie. Z tym może się także wiązać instrument w postaci ,,reverse vestingu” czyli opcji spółki na odkup Twoich udziałów (w celu ich umorzenia) w przypadku naruszenia postanowień umownych. Taki odkup najczęściej dokonywany jest po niekorzystnej i niskiej cenie.

Udziały fantomowe – alternatywa dla klasycznego ESOPu

Część firm, zwłaszcza spółki z o.o., mogą zaoferować Ci udziały fantomowe. Nie dają one realnych praw własności, lecz stanowią obietnicę wypłaty ekwiwalentu pieniężnego, równego wzrostowi wartości udziałów w określonym czasie. To instrument prostszy formalnie, ale jego konstrukcja może prowadzić do mniej korzystnych skutków podatkowych dla pracownika.

Analiza umowy przystąpienia do ESOP krok po kroku. Na co zwrócić szczególną uwagę?

Dokumentacja ESOP może przytłaczać, dlatego skup się na kilku kluczowych obszarach, które mają największy wpływ na Twoją sytuację.

Procent udziałów i wycena firmy – jaka jest realna wartość Twojego pakietu?

Oferowany procent udziałów to tylko połowa historii. Musisz wiedzieć, ile wynosi on w odniesieniu do w pełni rozwodnionej kapitalizacji (fully diluted), czyli takiej uwzględniającej wszystkie istniejące i obiecane udziały. Zapytaj o aktualną wycenę spółki oraz o istnienie udziałów uprzywilejowanych, które mogą wpływać na wartość Twojego pakietu.

Klauzule leaver – największe ryzyko

Wróćmy do tego punktu, ponieważ są to kluczowe zapisy. Przeanalizuj dokładnie definicje, które kwalifikują Cię jako ,,bad leaver”. Upewnij się, że są one wąskie i odnoszą się do obiektywnych, poważnych naruszeń, jak zwolnienie dyscyplinarne, a nie do subiektywnej oceny zarządu.

Zakaz konkurencji i poufność – czy nie zablokujesz swojej kariery w przyszłości?

Zwróć uwagę, czy umowa przystąpienia do ESOP nie nakłada na Ciebie nieproporcjonalnie szerokiego zakazu konkurencji po odejściu. Zapisy te muszą być precyzyjne i ograniczone czasowo oraz terytorialnie, aby nie uniemożliwiały Ci dalszego rozwoju zawodowego w danej branży. Najlepszym rozwiązaniem jest wpisanie do umowy wprost konkretnych podmiotów, dla których nie będziesz mógł pracować.

ESOP a podatki w Polsce – co musisz wiedzieć?

Konsekwencje podatkowe to kluczowy element całej układanki, a zależą one od formy prawnej startupu.

ESOP w Prostej Spółce Akcyjnej (P.S.A.) i Spółce Akcyjnej (S.A.) – preferencyjne zasady

Dla Ciebie to najkorzystniejszy scenariusz. Dzięki regulacji z art. 24 ust. 11-11b ustawy o PIT, dochód z tytułu objęcia akcji w ramach programu motywacyjnego powstaje dopiero w momencie ich odpłatnego zbycia. Oznacza to brak podatku w chwili objęcia akcji i jego odroczenie do momentu realnej ich sprzedaży.

ESOP w spółce z o.o. – tutaj czai się potencjalna pułapka podatkowa

Tutaj sytuacja jest znacznie bardziej skomplikowana. Istnieje poważne ryzyko, że fiskus uzna nieodpłatne objęcie udziałów w spółce z o.o. za przychód, który należy opodatkować według skali podatkowej już w momencie jego powstania, a nie sprzedaży. To może wygenerować wysoki podatek, zanim jeszcze uzyskasz jakikolwiek zysk.

Co i jak negocjować w umowie przystąpienia do ESOP?

Pamiętaj, że oferta przystąpienia do programu ESOP to początek negocjacji, a nie ostateczne ustalenia. Jeśli jesteś dla firmy cennym nabytkiem, masz całkiem niezłe pole do negocjacji.

Liczba opcji i vesting

Oprócz samej liczby opcji, możesz negocjować warunki ich nabywania. Propozycja skrócenia rocznego cliffu do sześciu miesięcy lub przejście na miesięczne zamiast kwartalnych okresów vestingu to rozsądne propozycje dla founderów startupu.

Definicje leaver-a

To obszar, w którym powinieneś być najbardziej asertywny. Nalegaj na maksymalne doprecyzowanie definicji ,,bad leaver” i rozszerzenie katalogu sytuacji kwalifikowanych jako ,,good leaver”.

Czego nauczyły nas analizy umów przystąpienia do ESOP naszych Klientów?

Nasz klient, B2B Digital Marketer, otrzymał propozycję z klauzulą bad leaver obejmującą ,,każde rozwiązanie umowy z przyczyn leżących po stronie pracownika”. W praktyce oznaczało to, że zwykłe wypowiedzenie umowy B2B pozbawiłoby go wszystkich nabytych opcji. Po naszej interwencji zapis został ograniczony wyłącznie do rażących naruszeń obowiązków.

W innym przypadku Head of Sales kuszony był pakietem 1,5% udziałów, nie wiedząc o istnieniu uprzywilejowanych serii, które w przyszłości drastycznie rozwodniłyby jego pakiet. Ujawnienie pełnego cap table (struktury udziałowej startupu) stało się podstawą do renegocjacji oferty.

Jeszcze innym ciekawym case’m jest sytuacja doświadczonego Senior Software Developera, który otrzymał ofertę pracy w prężnie rozwijającym się startupie. Oferta obejmowała atrakcyjny esopowy pakiet opcji na udziały. Tutaj klauzula bad leaver była bardzo liberalna, jednak po odejściu z firmy, niezależnie od powodu, miał on zaledwie 90 dni na wykupienie przyznanych mu opcji. W praktyce zmusiłoby go to do zamrożenia całkiem sporej gotówki i podjęcia ryzyka finansowego bez gwarancji zysku. Po naszej analizie wynegocjowaliśmy wydłużenie tego okresu do 5 lat, co jest standardem w Dolinie Krzemowej i realnie zabezpieczyło jego interesy.

Lista kontrolna przed podpisaniem umowy przystąpienia do ESOP

[ ] Czy na pewno rozumiem, kiedy i na jakich zasadach nabędę pełne prawo do opcji?
[ ] Czy znam dokładny procent udziałów w strukturze udziałowej startupu i wiem, co może ją zmienić?
[ ] Czy definicje ,,good leaver” i ,,bad leaver” są dla mnie w pełni zrozumiałe i akceptowalne?
[ ] Czy jestem świadomy konsekwencji podatkowych mojej decyzji, wynikających z formy prawnej spółki?
[ ] Czy skonsultowałem umowę z prawnikiem specjalizującym się w obsłudze prawnej startupów?

Potrzebujesz profesjonalnej analizy Twojej umowy przystąpienia do ESOP?

Programy opcyjne otwierają możliwość stania się współtwórcą i beneficjentem sukcesu firmy. ESOP w startupie to świetna inicjatywa, ale diabeł jak zawsze tkwi w szczegółach.

To instrument finansowy jak każdy inny – wymaga zrozumienia, analizy i świadomego podejścia. Nie bój się zadawać pytań i negocjować. Twoja wiedza i talent to realna wartość, którą wnosisz do spółki, a umowa przystąpienia do ESOP powinna to w pełni odzwierciedlać.

Czujesz, że zapisy Twojej umowy są dla Ciebie niejasne? To nic dziwnego!

Chcesz zyskać pewność, że Twoje interesy są w pełni zabezpieczone, zanim złożysz podpis pod umową przystąpienia? Skontaktuj się z nami. Przeanalizujemy Twoją umowę przystąpienia do ESOP, zidentyfikujemy potencjalne zagrożenia i wesprzemy Cię w negocjacjach.

Specjalizujemy się w obsłudze prawnej startupów, gwarantując profesjonalizm i pełną dyskrecję. Jako radca prawny jestem obowiązany zachować w tajemnicy wszystkie informacje dotyczące moich Klientów i ich spraw, także możesz mieć pewność, że nasza wspólnie wypracowana strategia negocjacyjna będzie w pełni chroniona tajemnicą zawodową.