Dzisiaj sztuczna inteligencja (AI) jest jednym z wiodących tematów, które pojawiają się na portalach poświęconych nowym technologiom, oprogramowaniu, ale także przepisom prawa. Programy takie, jak ChatGPT, Midjourney, Google Gemini, czy DeepSeek wydają się coraz trafniej naśladować działania człowieka. Czy oznacza to, że można je wykorzystywać do tworzenia utworów w rozumieniu prawa autorskiego? Wyjaśniamy!
Czego dowiesz się z tego artykułu?
- Rezultaty pracy algorytmów sztucznej inteligencji nie są uznawane za utwór w rozumieniu przepisów polskich oraz wspólnotowych.
- Trenowanie AI musi uwzględniać audyt prawnoautorski. W przeciwnym razie może dojść do naruszenia interesów twórców.
- Współpraca z klientem przy wykorzystaniu narzędzi AI powinna być poprzedzona sporządzeniem spersonalizowanej umowy.
- Jeśli chcesz wdrożyć w swoim modelu biznesowym sztuczną inteligencję, korzystaj z pomocy wyspecjalizowanej kancelarii prawnej. To gwarancja bezpieczeństwa i zgodności działań z obowiązującym prawem.
Czym właściwie jest sztuczna inteligencja?
Sztuczną inteligencję można definiować na różne sposoby, przy czym – na potrzeby analizy prawniczej – warto sięgnąć do treści rozporządzenia AI Act. Zgodnie z art. 3 pkt 1 rozporządzenia poprzez sztuczną inteligencję należy rozumieć system maszynowy, który został zaprojektowany do działania z różnym poziomem autonomii po jego wdrożeniu oraz który może wykazywać zdolność adaptacji po jego wdrożeniu, a także który – na potrzeby wyraźnych lub dorozumianych celów – wnioskuje, jak generować na podstawie otrzymanych danych wejściowych wyniki, takie jak predykcje, treści, zalecenia lub decyzje, które mogą wpływać na środowisko fizyczne lub wirtualne.
W uproszczeniu można więc powiedzieć, że AI to program, który:
- otrzymuje treści wejściowe w oparciu o tzw. prompt engineering,
- na podstawie otrzymanych treści wejściowych ustala, jakie dane wyjściowe powinien przygotować.
Pomimo mniejszego lub większego stopnia autonomii AI działa w sposób zautomatyzowany. Mamy do czynienia z algorytmami, które działają w określonym, zhierarchizowanym porządku. Oczywiście AI uczy się i rozwija, ale następuje to według określonego przez twórców schematu.
Sprawdź naszą ofertę: Obsługa prawna projektów AI – Kancelaria After Legal
Czy narzędzia sztucznej inteligencji pozwalają na tworzenie utworów?
Powyższa konkluzja ma ogromne znaczenie z punktu widzenia praw autorskich do utworu. Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych definiuje utwór jako przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.
W doktrynie przyjmuje się, że do powstania utworu niezbędne jest zaistnienie aktu twórczego, do którego zdolny jest wyłącznie człowiek. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (m.in. sprawy C 403/08 oraz C 429/08), w którym wskazuje się, że utwór musi spełniać przesłankę oryginalności. Tak dzieje się wtedy, gdy autor ma dostateczną swobodę decyzyjną odnośnie do tego, jakich środków wyrazu użyje i jakich twórczych wyborów dokona.
Jakkolwiek więc algorytmy AI mogą tworzyć prace – obrazy, teksty, animacje – które będą unikalne, nie spełnią one przesłanek niezbędnych do uznania takich dzieł za utwory.
Trenowanie AI a prawo autorskie
Odrębną kwestią, jaką trzeba rozważyć, sięgając po narzędzia sztucznej inteligencji, jest to, czy generując rezultat na podstawie promptów, algorytm może naruszyć prawa autorskie innych twórców. Otóż okazuje się, że… może.
Aby algorytm AI był w stanie działać „samodzielnie”, musi zostać wytrenowany. Innymi słowy, inżynierowie dostarczają maszynie duże ilości danych, które następnie są analizowane. Takie informacje można dostarczać na różne sposoby, w tym ręcznie, przez web scraping lub interfejsy API. Twórca może też nabyć bazę danych i ją zaimplementować.
Tworząc narzędzie AI, należy zadać sobie jedno zasadnicze pytanie: „Czy mogę wykorzystać określony zasób danych do trenowania sztucznej inteligencji?” Jeżeli okaże się, że dane treningowe są objęte prawami autorskimi, należy w pierwszej kolejności upewnić się, że korzystając z nich nie dochodzi do naruszenia praw autorskich.
Zgodnie z Art. 26(3) ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.:
Wolno zwielokrotniać rozpowszechnione utwory w celu eksploracji tekstów i danych, chyba że uprawniony zastrzegł inaczej.
Cytowany przepis nie zawiera żadnych ograniczeń podmiotowych, co w praktyce oznacza, iż każdy może korzystać z omawianej formy dozwolonego użytku, także w celu komercyjnym, jakim jest tworzenie narzędzi opartych o AI.
Korzystanie obejmuje dowolny cel, przy czym zwielokrotnione utwory mogą być przechowywane wyłącznie w celu eksploracji tekstów i danych tak długo jak jest to konieczne do osiągnięcia tego celu. Bardzo istotne jest również to, że uprawniony, a więc osoba, której przysługują prawa autorskie do utworu może zabronić korzystania ze swojego utworu poprzez odpowiednie zastrzeżenie. Od praktycznej strony w wypadku zawierania umowy z twórcą, którego utwór chcemy zaimplementować w narzędziu AI warto zatem zadbać o to, aby uzyskać stosowne oświadczenie autora wykorzystywanego utworu lub upewnić się, że nie doszło z jego strony do zastrzeżenia, iż nie wolno korzystać z jego utworu do eksploracji i tekstów danych, w tym do trenowania narzędzi sztucznej inteligencji.
Więcej na ten temat przeczytasz tu: Nowelizacja prawa autorskiego 2024 – co zmieniła dla twórców, wykonawców oraz platform internetowych?
Właśnie dlatego firma, która zamawia stworzenie narzędzia AI, powinna zadbać o odpowiednie oświadczenia od twórcy, które znajdą się w umowie, aby uniknąć narażenia się na zarzut naruszenia praw autorskich. W razie sporu ewentualną odpowiedzialność poniosą twórcy narzędzia, a nie użytkownicy, ponieważ to właśnie twórcy wykorzystali dane bez odpowiedniej licencji.
Prawa autorskie do utworu a prawa do narzędzia AI. Jak to działa?
Chociaż rezultatem działania narzędzi sztucznej inteligencji nie jest utwór w rozumieniu prawa autorskiego z uwagi na brak twórczego wkładu człowieka, samo narzędzie może podlegać ochronie prawnoautorskiej jako program komputerowy. Tak długo, jak twórca nie zadecydował, że jego oprogramowanie stanowiące narzędzie AI trafi do otwartej domeny, do korzystania z software’u niezbędne jest zawarcie przynajmniej umowy licencyjnej (albo umowy o przeniesienie praw autorskich). W przeciwnym razie twórca może rościć sobie prawo do ochrony swojego programu.
Niezależnie od praw autorskich, zawsze trzeba upewnić się, czy regulamin korzystania z aplikacji lub umowa EULA nie wprowadza dalej idących ograniczeń w zakresie korzystania z AI, np. co do rodzaju wprowadzanych danych.
Jak bezpiecznie współpracować z klientem, wykorzystując algorytmy AI?
Korzystanie z algorytmów sztucznej inteligencji nie jest wyłącznie wewnętrzną sprawą przedsiębiorstwa, ale także jego klientów. Dotyczy to zwłaszcza branży kreatywnej, gdzie rezultaty pracy muszą być przeniesione na inną osobę lub dawać możliwość korzystania z tych rezultatów.
Zawierając umowę licencyjną lub umowę o przeniesieniu autorskich praw majątkowych trzeba pamiętać, aby wyłączyć z kontraktu elementy stworzone przy użyciu AI, a także poinformować kontrahenta przed rozpoczęciem współpracy, czy – i w jakim zakresie – takie narzędzia będą wykorzystywane.
Takie zastrzeżenia pomogą zapobiec ewentualnym nieporozumieniom i sporom związanym z tym, że treści otrzymane przez klienta zostaną następnie skopiowane i wykorzystane w innym celu, ponieważ nie podlegają ochronie prawnoautorskiej.
Kompleksowa obsługa branży kreatywnej – Kancelaria After Legal
Korzystanie z narzędzi AI pozwala zyskać przewagę nad konkurencją, wymaga jednak kompleksowego spojrzenia na nowe technologie — także od strony prawnej. Zespół Kancelarii After Legal od lat współpracuje z przedsiębiorcami działającymi w obszarze software developmentu, e-commerce oraz marketingu, gdzie AI wykorzystuje się od dawna.
Co nasz zespół może dla Ciebie zrobić?
- opiniujemy i przygotowujemy umowy developerskie, wdrożeniowe i utrzymaniowe,
- negocjujemy warunki współpracy z wykorzystaniem narzędzi nowych technologii,
- przeprowadzamy badania compliance modelu biznesowego z RODO i AI Act,
- pomagamy zarządzać prawami autorskimi i portfolio IP do nowych technologii.